Kolorowy napis z ideogramami: Świat Nei Jia

NR 7 (CZERWIEC 1999)



Prezentacja styli

BAGUAZHANG - STYL DŁONI OŚMIU TRYGRAMÓW
Tekst i zdjęcia: Jarosław Szymański, Pekin-listopad 1992/Shanghai-maj 1999
e-mail: yaleike@hotmail.com lub jarek@shiuol.cn.net
http://msnhomepages.talkcity.com/SpiritSt/xinyi/index.html

W chińskich sztukach walki zawsze istniało wiele tajemnic, do których dostęp miało tylko grono wybrańców. Niektórzy mistrzowie mieli wielu uczniów, inni zaledwie kilku, ale wszyscy tajniki swej sztuki przekazywali tylko bardzo wąskiej grupie rumen tudi (uczniowie, którzy przekroczyli bramę, czyli oficjalnie przyjęci poprzez specjalną ceremonię) i tzw. koutou, wybranym uczniom. Na nich spoczywało zadanie rozwijania stylu i przekazywania go kolejnym pokoleniom. Wszystko to miało na celu ochronę tajemnic danego stylu, by nie przedostały się one w ręce niepowołanych. XX wiek przyniósł sporo zmian w tradycji. Coraz częstsze kontakty Chińczyków z cudzoziemcami, otwarcie się Chin na Zachód, upowszechnienie broni palnej, a tym samym zmniejszenie znaczenia walki wręcz - to wszystko zaowocowało zmianą mentalności mieszkańców Kraju Środka, ich podejścia do kung-fu i jego sekretów. Ciągle jednak istnieje wiele stylów okrytych głęboką tajemnicą, bardzo rzadko szerzej nauczanych, a jeśli do tego dochodzi, uczniowie dostają najczęściej tylko bardzo pobieżną wiedzę. Jeśli pytają nauczyciela o coś więcej, ten daje im nieprzejrzysty zlepek informacji o energii wewnętrznej, koncentracji etc., który nie tylko, że niczego nie wyjaśnia, ale często wręcz uniemożliwia zrozumienie czegokolwiek.

Jednym z takich stosunkowo mało poznanych stylów jest Baguazhang, czyli Dłoń Ośmiu Trygramów, należący, obok Taijiquan i Xingyiquan (Pięść Formy i Woli) do grupy wewnętrznych odmian kung fu. Styl ten podobno wywodzi się z położonych w prowincji Hubei w górach Wudang klasztorów taoistycznych, gdzie opracował go mistrz Zhang Sanfeng, sławny również ze stworzenia Taijiquan. Ten rodowód trudno jednak uznać za fakt.

Zgodnie z badaniami profesora Kang Gewu, opublikowanymi w jego pracy doktorskiej, istnieje wiele niezaleznych źródeł powstania Baguazhang:

1. wywodząca się od działającego w XIX wieku w Pekinie mistrza Haichuana, najbardziej obecnie popularna odmiana;

2. przekazana przez Li Zhenqinga (1830 1890) odmiana, zwana Yinyang Baguazhang. Li uczył się tego stylu w prowincji Henan, po czym ok. 1870 roku wrócił do rodzinnej wsi w Hebei, gdzie przekazywał swą wiedzę sąsiadom. W 1937 roku jego uczeń Ren Zhicheng wydał książkę o Bagua;

3. odmiana propagowana przez Xiao Haibo, zwana Yinyang Bapan (Osiem Skrętów Yinyang);

4. wywodząca się z prowincji Shandong odmiana, którą w 1797 mieszkający w Inanie Wang Xiang przekazał Feng Keshan;

5. odmiana rodziny Tian, której spadkobiercą w dziewiątej generacji jest pochodzący z Tianjinu, a obecnie mieszkający w Pekinie mistrz Tian Hui;

6. wywodząca się z prowincji Liaoning, licząca sobie ponad 400 lat historii odmiana, której reprezentatywną postacią jest Song Weiyi;

7. odmiana Wudun Yinyang Baguazhang (Dłoń Ośmiu Trygramów Pięciu Uników Yinyang), wywodząca się z gór Wudang, Taoistycznej sekty Kunlun, propagowana obecnie przez Chen Shaokun; formy składają się z ośmiu dłoni - sekwencji, a z nich każda z 36 technik;

8. odmiana Bagua Lianhuanzhang (Połączone Dłonie Ośmiu Trygramów);

9. pochodząca z gór Wudang, Naturalna Dłoń Ośmiu Trygramów według Zhang Sanfenga (Wudang Ziran Sanfengpai Baguazhang), której stawnymi sekwencjami są Forma Smoka i Forma Płynnych Ruchów.

Bez zagłębiania się w szczegóły można uznać, że style te niewiele się różnią. Kang Gewu dowiódł, że wszystkie w/w style są w rzeczywistości odmianami wywodzącymi się od mistrza Dong Haichuana, a żródeł jego stylu należy doszukiwać się z jednej strony w sztukach walki, które ćwiczył w swej rodzinnej wsi Zhujiawu (czyli style Bafan Quan, Luohan Quan) i Yu Bu, rodzajowi ceremonialnego poruszania się po okręgu, stosowanego przez Taoistów odmiany Quanzhen (Kompletnej Rzeczywistości) z gór Tiantai.

Dong Haichuan urodził się w drugim roku panowania cesarza Jiaqinga (1797) w prowincji Hebei okręgu Wenan. Od najmłodszych lat odznaczał się olbrzymią siłą, wcześnie też rozpoczął naukę kung fu, specjalizując się w stylu Luohan. Dong miał bezpośredni charakter, bardzo lubił podróżować. Gdzieś między rokiem 1851 a 1861 został zmuszony do ucieczki na południe (byt ścigany za zabójstwo), co spowodowało, że zetknął się z wieloma mistrzami sztuk walki. Odwiedził m.in. prowincje Sichuan, Jiangsu i Anhui. Źródła historyczne milczą na temat tego, czego Dong uczył się w tych prowincjach i od kogo. Jedna z opowieści krążących wśród ćwiczącycg Bagua mówi, że Dong, przebywając w górach Jiuhuashan, został zaatakowany przez bandę opryszków. Choć obronił się, ciężkie obrażenia mogłyby doprowadzić go do śmierci, gdyby nie znaleźli go mnisi taoistyczni, którzy zabrali rannego do klasztoru na szczycie góry i zaopiekowali się nim. Gdy Dong wydobrzał trochę, pewnego razu wyszedł na dziedziniec klasztorny, gdzie ujrzał kogoś poruszającego się w niezwykły sposób - jego stopy zdawały się nie dotykać ziemi, ciało wirowało a ramiona jak meteory przeszywały powietrze. Zafascynowany, padł do nóg mnicha i tak stał się uczniem dwóch taoistycznych mistrzów - pochodzącego z gór Wudang pustelnika, zwanego "Nieśmiertelnym z Żelaznym Kosturem" Guo Jiynan, oraz Bi Dengxia, zwanego "Dziwnym Mnichem". "Dwaj Wolni Nieśmiertelni" przekazali Dong Haichuanowi sztuki Tuna i Daoyin (obecnie zwane Qigongiem), wiedzę o Ośmiu Trygramach Pierwotnych i Wtórnych Niebios, co więcej nauczyli go sztuki walki opartej na tych zasadach.
Po dziesięciu latach praktyki obaj mistrzowie zezwolili, by Dong Haichuan wrócił do swej rodziny. Lata ciężkiego treningu i medytacji zaowocowały niezwykłymi wprost umiejętnościami. Przy swej potężnej posturze (ok.1.90 m wzrostu), długich ramionach (opadającymi kilka cali poniżej kolan) i bardzo zwinnej pracy nóg Dong nie znalazł sobie równych w walce. W 1865 roku przybył do Pekinu, gdzie jego sława niepokonanego szybko dotarta do pałaców dostojników mandżurskich, z których jeden zatrudnił Dong Haichuana w charakterze ochrony osobistej. Dong Haichuan miał wielu uczniów, z których ośmiu zwanych "Ośmioma Smokami Bagua" było niezwykle utalentowanych. W 1874 roku Dong zrezygnował z pracy i zamieszkał w domu swego zięcia i ucznia, Shi Jidonga, przekazując tajniki swej sztuki. Zmarł w 1882 roku i pochowany został w Pekinie. W 1981 roku jego grób wraz z pamiątkowymi stelami przeniesiono na Zachodnie Wzgórza pod Pekinem.

Dong Haichuana miał wielu uczniów, z których nazwiska ponad 70 zostały wyryte na pamiątkowej tablicy znajdującej się na grobie twórcy stylu. Pierwsi trzej uczniowie to Ma Weiqi, Yin Fu i Shi Jidong i ich style można uznać za najbliższe pierwowzorowi. Niestety, Ma Weiqi zmarł bardzo młodo (doznał wewnętrznych obrażeń podczas jednego z pojedynków) i jego linia praktycznie zanikła. Styl Yin Fu posiada szereg form wykonywanych po prostej, co jest spuścizną po stylu Luohan Quan, który "Chudy" Yin (Shou Yin) ćwiczył przed Baguazhang. Styl Shi znany jest z różnorodności technik nożnych - Shi Jidong znany był jako "Złodziej Nóg" (Zei Tui) ze względu na znakomite kopnięcia. Później Dong przyjął następnych uczniów, z których bardziej znani to Cheng Tinghua, mistrz tzw. Szybkich Zapasów (Kuai Jiao) z Baoding (widoczne jest to w jego Bagua); znany ze swych umiejętności w Shaolinquan Fan Zhiyong (styl ten posiada też interesujący zestaw ćwiczeń Neigong o buddyjskim i taoistycznym rodowodzie); wreszcie grupa mistrzów Xingyiquan, takich jak Zhang Zhaodong i Li Cunyi, która studiowała bezpośrednio u Donga lub u jego uczniów.

Dong Haichuan twierdził, że "sto metod ćwiczenia nie może równać się chodzeniu." "Chodzenie" to najważniejsza metoda praktyki w stylu Dłoni Ośmiu Trygramów. Polega ona na chodzeniu po okręgu w ściśle określony sposób, różny dla różnych szkół Baguazhang. W stylu Liang, stworzonym przez Liang Zhenpu, stosuje się tzw. metodę "brodzenia przez błoto". Polega ona na tym, że noga jak gdyby "przedziera" się przez wyimaginowane błoto. Gdy stopa znajdzie się na ziemi, natychmiast przenoszony jest na nią cały ciężar ciała, po czym tylna noga jest jakby "wyciągana" z błota. W danej chwili ciężar ciała spoczywa tylko na jednej nodze, co zapewnia dużą ruchliwość i możliwość szybkiego przemieszczania się na wszystkie strony bez konieczności przenoszenia ciężaru ciała najpierw na jedną nogę, a potem dopiero na drugą. Dlatego też mówi się, że w "Bagua jest tylko jedna noga". Oznacza to, że nie dzieli się nóg na "pustą" i "pełną", jak w Taijiquan, lecz na "podnoszącą się" i "opadającą". Chodzenie po okręgu jest elementarnym ale i najważniejszym ćwiczeniem. Od niego rozpoczyna się praktyka Bagua i nie mogą zaniedbać go nawet wybitni mistrzowie. Pozwala ono w czasie walki kontrolować maksymalną przestrzeń (a dzięki temu oszczędzać czas i energię), poruszać się we wszystkich kierunkach i przeciwstawić znajdującemu się w środku okręgu przeciwnikowi (lub kilku otaczającym przeciwnikom). Umożliwia też niespodziewane dla przeciwnika przejście za jego plecy; jeśli porusza się on po okręgu, zaatakowanie go po cięciwie, a jeśli po prostej, zneutralizowanie jego siły ruchem okrężnym. Obwód okręgu może być różny - od 12 kroków (dla początkujących) do 4 i mniej (dla zaawansowanych). Za optymalny uważa się okrąg o obwodzie 8 kroków, gdyż wówczas każdy z nich odpowiada jednemu z ośmiu trygramów. Początkujący powinni poruszać się wolno, by wzmocnić siłę nóg i uzyskać odpowiednią stabilność, po czym można szybkość zwiększyć. Praktyka powinna odbywać się w ładnym miejscu, chodzi się często wokół drzewa będącego centrum okręgu i pełniącym rolę wyimaginowanego przeciwnika.

W Baguazhang istnieją tzw. "trzy poziomy" (San Pan) odnoszące się do wysokości, na jakiej wykonuje się ćwiczenie chodzenia po okręgu. Górny poziom jest podobny do zwykłego chodzenia (stąd inna nazwa krok piechura) i praktykowany przez starsze i słabsze osoby. Poziom środkowy wymaga ugięcia nóg i przyjęcia pozycji jak przy siedzeniu na wysokim krześle. Jest on odpowiedni dla młodych osób. Poziom dolny wymaga, by przy chodzeniu kolana i biodra były na jednym poziomie, a pięta, kolano i kość ogonowa znajdowały się w wierzchołkach trójkąta równobocznego. Ten poziom wymaga wielkiej siły nóg i dużych umiejętności, by jednocześnie spełnić warunki całkowitego relaksu ciała i równomiernego oddechu. Jeden ze sławnych uczniów Dong Haichuana, Cheng Tinghua, właściciel sklepu z okularami, naprawiał okulary klientów "siedząc" przez kilka godzin dziennie przy niskim stoliku. Nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie fakt, że nie używał on żadnego krzesła!

W praktyce Baguazhang należy unikać tzw. trzech chorób tj.: zbyt głębokiego oddychania i wciskania powietrza do brzucha, co może doprowadzić do uszkodzenia płuc, "przesilania siły" (niepotrzebnego napinania się, co powoduje sztywność ruchów) i wyprężania klatki piersiowej (powinna być ona w naturalny sposób schowana w ramionach).

Podstawowe kroki Bagua to koubu i baibu. Jeśli poruszamy się po okręgu i zewnętrzną (tj. będącą po zewnętrznej stronie w stosunku do osi koła) stopę skręcimy palcami na zewnątrz, to jest to baibu, a jeśli palcami do wnętrza koła, to jest to koubu. Koubu powinien być mały i wykonany pod kątem prostym, natomiast baibu duży, zrobiony po łagodnym łuku. Tylko doskonałe opanowanie tych kroków zapewnia dużą zwrotność i szybkość poruszania się.
 

Autor artykułu przed grobowcem twórcy Baguazhang, Dong Haichuana, w Pekinie.
Autor artykułu przed grobowcem twórcy Baguazhang, Dong Haichuana, w Pekinie.

W Bagua, oprócz chodzenia po okręgu stylu tym istnieje wiele specyficznych metod ćwiczenia. Dla uzyskania odpowiedniej twardości dłoni i ciałą ćwiczy się Dłoń Stalowego Piasku (Tie Sha Zhang); specjalne lekarstwo stosowane w tym ćwiczeniu nie tylko zapobiega degeneracji dłoni, ale wręcz działa na nie kosmetycznie. Liang Zhenpu, jeden z najmłodszych uczniów Dong Haichuana, potrafił w lodzie dziesięciocentymetrowej grubości wyrąbać palcami okrągły otwór. Shi Jidong sławny był z utwardzania całego ciała poprzez uderzenia o mur Zakazanego Miasta.
Siłę przedramion zwiększa się poprzez dźwiganie stalowego drąga, o wadze zwiększanej stopniowo od 2 do 20 kg, podczas chodzenia po okręgu. W dłoniach trzyma się cegły lub też obciążone są one glinianymi "rękawicami. Na nadgarstkach wiesza się pierścienie o wadze do 5 kg, na przedramionach np. wiadra stopniowo napełniane wodą. Dodatkowo można włożyć tzw. stalową koszulę o wadze do 15 kg. Do ćwiczeń nóg, oprócz chodzenia po okręgu, zalicza się także "słupy kwiatu śliwy" (Mei Hua Zhuang; jest to pięć wbitych w ziemię słupów, z których cztery wyznaczają wierzchołki kwadratu, a piąty jego środek), po których porusza się w ściśle określony sposób, oraz "lot przez dziewięć pałaców" (Fei Jiu Gong). "Dziewięć pałaców" (Jiu Gong) to dziewięć wysokich drągów, z których osiem jest wbitych w ziemię na obwodzie koła (symbolizują one osiem trygramów) a dziewiąty umieszczony jest w jego centrum. Ćwiczenie polega na poruszaniu się pomiędzy drągami przy wykorzystaniu koubu i baibu tak, by ich nie dotknąć (znajdują się one w stosunkowo niewielkiej odległości ok. 80 cm.). W ten sposób doskonali się kroki Bagua i zwinność całego ciała. Poza tym w Bagua istnieją specjalne ćwiczenia lekkości całego ciała, tzw. Qing Gong, pozwalającej na szybkie i lekkie poruszanie się, jak również na wspinanie po murach, chodzenie po gzymsach, etc., wykorzystuje się chodzenie po brzegu olbrzymiego kosza (tzw. Fu Di Pen), początkowo obciążonego (pełnego), który jest stopniowo opróżniany.

Dłoń Ośmiu Trygramów w sywch różnych odmianach zawiera bardzo wiele form, zarówno bez, jak i z bronią. Zasadą jest, że im więćej form tym późniejszy i dalszy od oryginału jest styl. Podobno Dong Haichuan uczył tylko trzech podstawowych technik, a wszystkie pozostałe były tylko kombinacjami to walki. Z upływem czasu kombinacje te zostały jednak zaliczone do ćwiczeń formalnych i straciły swój spontaniczny charakter.

Poniżej chciałbym przedstawić krótki opis form odmiany Liang.

Elementarną formą bez broni jest sekwencja zwana Dingshi Bazhang (Osiem Dłoni w Ustalonych Pozycjach). W formie tej ramiona nie wykonują niemal żadnych ruchów znajdują się w jednej z ośmiu ustalonych pozycji - a ćwiczy się tylko chodzenie po okręgu oraz, podczas zmiany kierunku, koubu i baibu. Forma ta, zwana też Bagua Qigong, służy doskonaleniu pracy nóg i ich siły, a przede wszystkim rozwojowi energii wewnętrznej, począwszy od jej skoncentrowania w Dantian, aż do udrożnienia tzw. ośmiu cudownych kanałów energetycznych w ciele. Wynika to stąd, że w Bagua ćwiczy się jednocześnie "wnętrze" (energię wewnętrzną) i "zewnętrze" (mięśnie, ścięgna, kości) tak, by poprzez ćwiczenia qigongu podnieść zdolność do walki, a poprzez ćwiczenie chodzenia i wykonywanie form wzmocnić energię wewnętrzną. Podstawową formą w tej sekwencji jest Naciskająca Dłoń.
Następną w kolejności nauki sekwencją jest forma Laobazhang (Osiem Starych Dłoni). Nazwa bierze się stąd, że obejmuje ona najstarsze (bo przekazane przez Dong Haichuana), a jednocześnie najważniejsze techniki walki Baguazhang. Celem praktyki tej formy jest nauczenie się zastosowania technik Bagua podczas ruchu po okręgu. Do tych technik zalicza się Zbicie, Pchnięcie, (także sławne Potrójne Pchnięcie), Rąbnięcie, Ściągnięcie, Wykręcenie itp. Ćwiczy je się na obie strony; można je wykonywać jako formę solową lub z partnerem. Później ćwiczy się bardziej zaawansowane formy; Xinbazhang (Osiem Nowych Dłoni), Lianhuanzhang (Połączone Dłonie), Youshenzhang (Dłonie Płynnych Ruchów), Baxingzhang (Dłonie Ośmiu Form Zwierzęcych) i inne. Ciekawą sekwencją jest forma "64 Rąk Bagua". Nie jest to oryginalna forma, stworzona przez Dong Haichuana, lecz skompilowana przez jego uczniów (głównie Liu Dekuana, sławnego z mistrzowskiego opanowania włóczni i znającego styl Wolnych Rąk Yue Fei'a) gdyż Dong kazał "ćwiczyć ręce, a nie mówić o rękach" (Lianshou bu tan shou). Jego spadkobiercy stworzyli więc tę formę, by techniki rąk mogły być ćwiczone w grupie. Jej cechą charakterystyczną jest to, że ćwiczy się ją po prostej, a nie po okręgu. Do najbardziej zaawansowanych sekwencji stylu należy Longxingzhang - Forma Smoka, przekazywana tylko nielicznym. Wymaga ona wielkiej zwinności ciała i szybkiej pracy nóg.

Do form z bronią zalicza się Miecz Bagua, Szabla Bagua (bronie te mają ok. 1,5 m długości i ważą ok. 5 kg), Włócznia Bagua, Drąg Bagua, Podwójne Topory, Podwójne Maczugi, Podwójne Haki. Najwięcej jest form z szablą, m. in. Podwójnie Rąbiąca Szabla, Szabla Skręconej Ręki, Szabla 64 Technik. Ciekawą bronią jest Kij Siedmiu Gwiazd (Qixinggan). Jest to wydrążony na wylot kij bambusowy, w którego wnętrzu znajduje się nieco rtęci. Kij ten, zatkany na obu końcach, umożliwia niezwykle skuteczne uderzenia w punkty witalne. W formach Baguazhang można znaleźć bardzo wiele ruchów pochodzących ze stylu Xingyiquan. Jedni twierdzą, że wynika to ze współpracy Dong Haichuana i Guo Yunshena (inni twierdzą, że Cheng Tinghua i Guo Yunshena) po nierozstrzygniętym, trzydniowym pojedynku tych dwóch mistrzów. Według innej wersji techniki Bagua pochodzą z wielu różnych stylów, a oryginalną metodą ćwiczenia jest tylko chodzenie po okręgu.
Ze względu na duże walory zdrowotne, niewątpliwą wartość bojową i pokazową, warto, by ten tak rzadki styl byt szerzej propagowany.

Powrót do spisu treści


Strona została przygotowana przez Tomasza Grycana.

Wszelkie pytania i uwagi dotyczące serwisu "Neijia" proszę przesyłać na adres:

Uwaga! Zanim wyślesz e-mail, przeczytaj dokładnie F.A.Q.

Powrót do strony głównej.