NR 36 (CZERWIEC 2004)

Broń

JAPOŃSKA BROŃ DRZEWCOWA
Wiesław Winkler

Na początku pierwszego zwoju "Kojiki" wymieniona jest włócznia jako najstarsza broń, dana przez duchy do tworzenia ziemi.

Etnologia zapewnia, że najstarszą bronią znaną ludzkości był kij, z którego powstała pałka i włócznia. Można więc stwierdzić, że włócznia była również najstarszą bronią używaną przez mieszkańców wysp japońskich.

Najpierwotniejszy typ włóczni stanowił długi kij z twardego drewna, z opalonym na kształt ostrza końcem, a w wypadku wysp japońskich mógł to być również ostro ścięty na jednym końcu bambus.

Jednakże o broni drzewcowej można mówić od momentu, gdy kij stał się drzewcem do osadzenia osobnego ostrza, względnie grotu.

Wpływy kulturowe Chin i Korei pozostawiały najwcześniejsze ślady na wyspie Kiusiu. W jej północnej części znajdowano brązowe groty włóczni, bardzo zbliżone do pierwowzorów chińskich i koreańskich. Były to płaskie, szerokie, o liściastych kształtach groty, z tulejami do nasadzania na drzewce. Często w dolnej części grotu występowało lekkie rozszerzenie, załamujące się ku tulei pozostawiające maleńkie zaostrzone skrzydełka, jak w europejskich partyzanach, a sugerujące wyrastanie bocznych ostrzy jakby w pierwowzorze włóczni magari. Wiele z tych brązów, na tulei posiadało odlane uszka dla lepszego umocowania na drzewcu. Podobnie było w wypadku grotów wykutych ze stali, być może importowanych, lecz najprawdopodobniej wykonanych przez kowali na wyspach japońskich. Znajdują się one w skarbcu Shosoin przy świątyni Todaiji w Nara. Skarbiec ten, będący nietykalnym sanktuarium od VIII w., daje gwarancję autentyczności przechowywanych w nim przedmiotów.

Pierwsze typowe groty japońskie pojawiły się w okresie Heian (794-1185) i to od razu w co najmniej trzech formach: su-yari, naginata i hoko.

Su-yari miało długi (ponad 50 cm) grot o przekroju równoramiennego trójkąta, ostrzony z obu stron, z głęboką strudziną na płaskiej stronie.

Naginata to grot wygięty szablasto, lekko rozszerzony u sztychu, bardzo rzadko prosty, ostrzony przeważnie jednostronnie, od strony wypukłej. Strona wklęsła ostrzona bywała z reguły tylko u sztychu, lecz zdarzały się groty ostrzone aż do trzech czwartych długości. W części dolnej, przy drzewcu, również występowały na grocie strudziny i bruzdy.

Te typowe japońskie groty miały również typowo japońskie mocowanie do drzewca. Zamiast tulei obejmującej drzewce z zewnątrz, miały one wykutą długą sztabkę o długości do 62 cm. (2 shaku) wpuszczaną w wydrążone wzdłuż drzewce, ściśle dopasowane do kształtu trzpienia. Następnie drzewce z tkwiącym w nim elementem ostrza było przewiercone i przetknięte kołkiem z twardego drewna lub miękkiego metalu. Wszystkie groty, z wyjątkiem naginatu, miały u góry wykuty kołnierz opierający się o sztorc drzewca. Jedynie naginata osadzana była podobnie jak miecz japoński, ostrze przy drzewcu ujęte w skuwkę - habaki i oddzielone podkładką - seppa od tsuby leżącej bezpośrednio na sztorcu drzewca.

Wszystkie strudziny i bruzdy występujące na płaszczyznach grotów miały wnętrza pociągnięte czerwoną laką.

W XV w. pojawiła się dość powszechnie broń o grocie dwusiecznym z dwoma bocznymi ostrzami - magari-yari i stała się często używaną bronią jazdy. Boczne ostrza, dające nowe możliwości walki pozwoliły wytworzyć specjalną szkołę szermierczą, w której osiągano duże sukcesy dzięki możliwości odrzucania blokad przez skręty drzewca wzdłuż jego osi.

Jednakże najpowszechniejsze było zwykłe yari czyli włócznia o niedużym, prostym, dwusiecznym grocie, o przekroju w kształcie równoramiennego trójkąta. Włócznia yari stała się bardzo popularna wśród ashigaru i dzięki masowemu użyciu stała się bronią bardziej taktyczną niż indywidualną.

Pomimo tradycjonalności Japończyków, wraz z upływem czasu, zmieniających się mód i potrzeb, występowały zmiany w broni drzewcowej. Zanikło powszechne użycie naginata, stała się ona bronią indywidualną niektórych samurajów, walczących mnichów buddyjskich a także bronią wielu kobiet z samurajskich rodzin, które poświęcały dużo czasu na ćwiczenia szermiercze.

Pod wpływem naginata powstała broń - nagamaki. Ze starych ostrzy tachi oraz uszkodzonych głowni innych mieczy tworzono nową odmianę broni: ostrze miecza osadzone na długim drzewcu. Broń ta była dość trudna w użyciu, ale w rękach dobrych szermierzy była niezwykle groźna i skuteczna, zwłaszcza w walce na koniu.

Hoko i magari-yari posiadające boczne poziome ostrza, wpłynęły na wytworzenie szeregu typów broni drzewcowej, często bardzo udziwnionej, asymetrycznej, podobnej do europejskiej halabardy. Susumata - broń z bocznymi hakami podobna do bosaka lub półksiężycowata broń z rogami do góry zwana kumade.

Oprócz włóczni bojowych, typy pochodne od magari-yari stały się ceremonialną bronią dworską. Na dworach używana była krótka, obronna włócznia makura-yari o prostym ostrzu, przechowywana przy posłaniu, na wypadek nocnej napaści.

Wędrowni mnisi lub samuraje w czasie podróży używali często włóczni o ukrytym ostrzu - shakujo-yari, podobnej do długiej laski pielgrzymiej z wydrążonym drzewcem lub bambusem, który nie wymagał wydrążenia, a służył do ukrycia prostego i wąskiego grotu. Ostrza broni drzewcowej często wykonywane były ze stali, skuwanej w formie damastu przez świetnych mistrzów kujących miecze. Staranność szlifów i hartowanie ostrzy świadczy , że broń drzewcowa cieszyła się równie dużym szacunkiem jak miecze. Dowodzi tego również fakt, ze cenne ostrza włóczni chronione były specjalnymi pochwami. Były one podobnie jak większość pochew mieczowych, wykonywane z drewna mognoliowego, pokrywanego kolorowymi lakami i zdobionymi herbami rodowymi samurajów.

Drzewce, na wysokości tkwiącego w nich grotu, miały co najmniej dwie metalowe wzmacniające obejmy. Samo drewno oklejano rybią skórą lub tzw. jaszczurem, pokrywano malowidłami i laką. Często górna część wzmacniana bywała oplotem ze sznura, również pokrytym laką. Istotny był kształt przekroju drzewca. W wypadku su-yari bywał przeważnie okrągły, lecz w przypadku naginata lub hoko drzewce bywały owalne, co dawało bezbłędne wyczucie kierunku uderzenia lub cięcia.

Naginata

Podobny efekt uzyskiwało się w przypadku drzewca wielokątnego oraz typowo japońskiego drzewca z wystającym żeberkiem, o przekroju gruszki.

Najdawniejsze drzewce były często oplecione sznurkami, z pętlą zabezpieczającą przed wypadnięciem z ręki. Owijano je również pasmami kory brzozowej lub bam-busu. Pozwalało to na pewny chwyt w czasie walki. Dopiero upowszechnienie szermierki włócznią - sojutsu, spowodowało wprowadzenie gładkiego drzewca w celu ułatwienia przesunięcia i przechwyty drzewca w czasie złożeń szermierczych.

Na dworach i w pałacach, włócznie chronione pochwami przechowywano na specjalnych stojakach w pozycji pionowej. Ostatnim wreszcie rodzajem włóczni, używanym do dziś, jest włócznia szermiercza. Do dziś istnieją bowiem szkoły szermiercze, których podstawową bronią jest włócznia, a szermierka naginata i magari-yari uprawiana jest jako dyscyplina sportowa.

Artykuł ukazał się w czasopiśmie "Wojownik" nr 4/1992

Powrót do spisu treści

Strona została przygotowana przez Tomasza Grycana.

Wszelkie pytania i uwagi dotyczące serwisu "Neijia" proszę przesyłać na adres:

Uwaga! Zanim wyślesz e-mail, przeczytaj dokładnie F.A.Q.

Powrót do strony głównej.