TAI CHI - FORMY RĘCZNE
Andrzej Kalisz
yiquan@yiquan.com.pl
http://www.yiquan.com.pl

Taijiquan (t'ai chi ch'uan) kojarzy się najczęściej z powolnym i płynnym wykonywaniem długich zestawów okrężnych ruchów. Jakkolwiek taijiquan obejmuje wiele różnych metod treningowych, to formy ręczne stanowią główną część ich repertuaru. Nie wszystkie z nich ćwiczy się jednak, jak niektórzy sądzą, w równym, wolnym tempie. W niniejszym artykule chciałbym przedstawić pokrótce zróżnicowanie from głównych szkół taijiquan. Skoncentruję się przy tym na trzech najpopularnieszych (Chen, Yang, Wu), jako najlepiej mi znanych. Nawet w obrębie tych trzech szkół istnieje tyle różnych odmian - z których jedne są bardziej popularne, inne zaś znane tylko nielicznym, że nie sposób opisać ich wszystkich. Czytelnik nie powinien być zdziwiony więc, jeżeli sam zetknie się z formami taijiquan i sposobami ćwiczenia nie opisanymi tutaj.

Styl Chen taijiquan

Najstarszą spośród głównych odmian taijiquan jest szkoła rodu Chen. W jej obrębie wykształciły się różne kierunki. Tutaj zajmiemy się wersją dajia (duża forma). Uprawiane obecnie odmiany dajia pochodzą od mistrza Chen Changxing (1771-1853).

Najbliższa pierwotnej wersji Chen Changxinga jest odmiana określana przez członków rodu Chen z Chenjiagou jako laojia (stara forma). Jej kontynuatorami są m.in. Chen Xiaowang i Chen Zhenglei, uczniowie mistrza Chen Zhaopi (1893-1972). Ćwiczy się dwie formy, z których pierwsza nazywana jest taijiquan, druga zaś - paochui (uderzenia armatnie). Pierwszą formę ćwiczy się generalnie w wolnym, równym tempie. Zawiera ona też jednak pewną liczbę dynamicznych uderzeń, kopnięć, podskoków i charakterystycznych tupnięć. Druga forma zawiera znacznie więcej dynamicznych, pełnych mocy akcji.

Najpopularniejszą wersją dajia jest jednak ta pochodząca z przekazu słynnego mistrza Chen Fake (1887-1957), który zasłynął z wielu zwycięskich pojedynków. Bywa ona niekiedy określana jako laojia, lecz w Chenjiagou (wioska rodu Chen) nazywa się ją xinjia (nowa forma), jako że została ona przez Chen Fake w znacznym stopniu zmodyfikowana. Nawiasem mówiąc terminologia takia jest bardzo myląca, ponieważ istnieje inna, starsza wersja stylu Chen, również zwana xinjia.

Chen Fake rozwinął i wzbogacił technicznie obydwie formy. Zmienił się też nieco sposób ćwiczenia, co szczególnie rzuca się w oczy w przypadku formy pierwszej. Podczas gdy w starszej wersji, w czasie wykonywania formy wysokość pozycji, poza nielicznymi wyjątkami, utrzymywana była na mniej więcej równym poziomie, dla sposobu ćwiczenia większości uczniów Chen Fake charakterystyczne są ciągłe zmiany wysokości pozycji. Ponadto fromę można ćwiczyć generalnie niżej lub wyżej (dipan - poziom niski, zhongpan - poziom średni, gaopan - poziom wysoki). W dipan ruchy są obszerne, w gaopan krótkie, bardziej subtelne. W klasycznej formie laojia tempo ruchów jest generalnie (poza nielicznymi technikami gwałtownymi fa jin) wolne i równomierne. W wersji Chen Fake tempo pulsuje - ruchy ciągle przyspieszają i zwalniają, chociaż zachowana zostaje względna powolność i płynność (z wyjątkiem oczywiście technik fa jin - wyzwalania energii). Spotyka się również sposoby wykonania bliższe wersji tradycyjnej.

Charakterystyczne jest, że każdy z uczniów Chen Fake, w odróżnieniu od adeptów tradycyjnej wersji z Chenjiagou, wykonuje formę nieco inaczej. Chen Fake wprowadzał bowiem do formy własne modyfikacje i pozwalał na to własnym uczniom. Gdy uczyłem się w Pekinie stylu Chen, wielokrotnie słyszałem od swoich nauczycieli ze Stowarzyszenia Badawczego Stylu Chen Taijiquan, że ważne jest nie ścisłe naśladownictwo ruchów, ale ich zgodność z podstawowymi zasadami tego stylu.

Odmiana Chen Fake najpopularniejsza jest w Pekinie, gdzie spędził on dużą część swego życia. Najsłynniejszym obecnie przedstawicielem jest Feng Zhiqiang. Wspomniani już wyżej Chen Xiaowang i Chen Zhenglei, poza klasyczną laojia, w końcu lat siedemdziesiątych studiowali też wersję Chen Fake pod kierunkiem jego syna Chen Zhaokui (1928-1981).

Styl Yang taijiquan

Yang Luchan (1799-1872), zwany często ze względu na niezwykłe umiejętności w walce Yang Wudi (Yang Bez Przeciwnika), twórca stylu Yang, był uczniem Chen Changxinga. Na bazie pierwszej formy stylu Chen powstała forma Yang. Porównanie tradycyjnej formy Chen (laojia z Chenjiagou) z formą Yang (choćby mistrza Yang Chengfu) wykazuje, że pomimo dużych różnic w wykonaniu technik i zmian ich nazewnictwa, generalna struktura obydwu form jest niemal identyczna.

Yang Luchan, dokonując modyfikacji ruchów, pozostawił w swojej formie dynamiczne techniki kopnięć i uderzeń. Wydaje się, że dopiero w drugim etapie modyfikacji wyeliminował on techniki dynamiczne. Uważa się zwykle, że wynikało to z konieczności dostosowania formy do możliwości uczniów Yang Luchana, którymi byli wydelikaceni arystokraci mandżurscy. Na modyfikację tę wpłynął też zapewne Wu Yuxiang (1812-1880), który był najpierw uczniem Yang Luchana, a następnie poznał wersję stylu Chen mistrza Chen Qingping (1795-1868). Już Chen Qingping stosował powolne ćwiczenie całej formy. Ten sposób ćwiczenia przejął Wu Yuxiang, tworząc swój styl Wu (nie należy mylić ze stylem Wu opisanym w dalszej części artykułu, zapisywanym innym znakiem pisma chińskiego). Yang Luchan i Wu Yuxiang utrzymywali przyjacielskie kontakty. Podstawą teoretyczną stylu Yang stały się teksty dostarczone Yang Luchanowi przez Wu Yuxianga (m.in. teoria Wang Zongyue). Niewykluczone więc, że właśnie pod wpływem Wu Yuxianga odbyła się eliminacja szybkich ruchów ze stylu Yang. Wiemy, że później członkowie rodu Yang ćwiczyli obydwie wersje. Forma w całości powolna nauczana była jednak na znacznie szerszą skalę.

Wnuk Yang Luchana, Yang Chengfu (1883-1936) w młodym wieku często demonstrował formę z dynamicznymi kopnięciami. Później ograniczał się do nauczania formy w całości powolnej, jako bardziej jednolitej. Jest ona znana z obszernych, "wygodnych" ruchów. Dzięki walorom zdrowotnym, a także intensywnej działalności popularyzatorskiej Yang Chengfu, jego wersja stała się najbardziej znaną odmianą taijiquan w Chinach i na całym świecie (biorąc pod uwagę kolejne modyfikacje wywodzące się z tej formy, jak np. powstałe w latach 50. uproszczone taijiquan w 24 sekwencjach). Jednym z najbardziej znanych kontynuatorów tej szkoły był Fu Zhongwen z Szanghaju.

Starszy brat Yang Chengfu, Yang Shaohou (1862-1930) prezentował bardziej dynamiczną, bojową wersję o krótszych ruchach, zwaną xiaojia (mała forma). Nie stała się ona jednak zbyt popularna, gdyż Yang Shaohou z powodu agresywności i stosowania brutalnych metod treningowych miał niewielu uczniów.

Twórcą stylu Wu był arystokrata mandżurski Quan You (1834-1902), którego ród przyjął później chińskie nazwisko Wu. Nauki pobierał on u Yang Luchana i jego syna Yang Banhou (1837-1892). Modyfikacje jakich dokonano w stylu Wu w stosunku do Yang są niewielkie. Forma jest niemal identyczna. W porównaniu z wersją Yang Chengfu, gdzie ruchy są obszerne, "zamaszyste", w stylu Wu są one bardziej zwarte, robiące wrażenie delikatnych. Następcą Quan You był jego syn Wu Jianquan (1870-1942), którego z kolei syn Wu Gongyi, dzięki pobieraniu nauk także u Yang Shaohou'a zasłynął z mistrzostwa w bojowym zastosowaniu taijiquan.

Obecnie kontynuatorami rodzinnej gałęzi stylu Wu są mieszkający w Szanghaju: córka Wu Jianquana - Wu Yinghua, zięć Ma Yueliang i wnuk Ma Jingbao. Oprócz formy powolnej nauczają oni także tzw. formy szybkiej, zawierającej dynamiczne kopnięcia i uderzenia.

W Pekinie najpopularniejsza jest wersja stylu Wu z linii przekazu Quan You - Wang Maozhai - Yang Yuting. Obecnie najsłynniejszym przedstawicielem jest uczeń Yang Yutinga - Wang Peisheng.

Uznanym mistrzem stylu Wu był też, zmarły w 1989 roku w wieku 104 lat Mongoł z pochodzenia, znany pod przybranym chińskim nazwiskiem Wu Tunan. Przez 8 lat pobierał on nauki u mistrza Wu Jianquan, a następnie przez 4 lata poznawał xiaojia mistrza Yang Shaohou. System Wu Tunana zawiera 3 formy. Pierwsza z nich - dingjia (ustalona forma) przeznaczona jest dla początkujących. Ćwiczy się z zatrzymaniami, stojąc przez pewien czas w określonej pozycji, korygując ją, doświadczając ukierunkowania energii i dopiero wtedy przechodzi się powoli do następnej pozycji. Taki sposób ćwiczenia bywa stosowany w innych szkołach taijiquan, tutaj jednak można mówić o odrębnej formie, gdyż jej ruchy zostały nieco zmodyfikowane (uproszczone). Lianjia (połączona forma), to zwykła powolna forma stylu Wu. Forma trzecia, przeznaczona dla zaawansowanych, to xiaojia. Jej ruchy są szybkie, krótkie, precyzyjne, wykonywane w błyskawicznych seriach. Uczniowie Wu Tunana cieszą się w pekińskim środowisku taijiquan sławą znakomitych w sparingu pchających rąk (tui shou).

W taijiquan, poza formami ręcznymi, wykorzystuje się wiele innych metod treningowych. Są wśród nich ćwiczenia z partnerem, formy z bronią, rozmaite ćwiczenia wprowadzające i uzupełniające. Są one zróżnicowane w zależności od stylu i odmiany. Ich opis przekracza jednak ramy artykułu poświęconego formom ręcznym.

Artykuł ukazał się w odcinkach w magazynie "Samuraj" 4/97, 5/97, 1/98.

Powrót do spisu treści

Strona została przygotowana przez Tomasza Grycana.

Wszelkie pytania i uwagi dotyczące serwisu "Neijia" proszę przesyłać na adres:

Uwaga! Zanim wyślesz e-mail, przeczytaj dokładnie F.A.Q.

Powrót do strony głównej.