NR 30 (CZERWIEC 2003)

Broń

NÓŻ
Ryszard Jóżwiak
ryszard.jozwiak@pgnig.pl

Walka nożem jest tak stara jak ludzka cywilizacja. Nóż wykonany z kawałka krzemienia był prawdopodobnie jedną z pierwszych, obok kija, broni, którą posługiwali się ludzie.

Jak niebezpieczny jest atak nożem pokazał film dokumentalny opracowany przez FBI, dla policji. Pokazane były tam sfilmowane przykłady ataku nożowników, w różnych sytuacjach na funkcjonariuszy policji, którzy nie zachowali odpowiedniej ostrożności. W kilku przypadkach konfrontacja okazała się fatalna dla stróża prawa.

W czasie II wojny światowej w Wielkiej Brytanii powołano pierwsze oddziały komandosów. Specyfika działań operacyjnych spowodowała, że przyjęto swoisty rodzaj szkolenia. Został opracowany specjalny system walki wręcz - Defendo. Jednym z elementów nauczanych w ramach tego systemu była walka nożem. Sprawą szkolenia zajęli się dwaj słynni brytyjscy eksperci - kapitanowie W.E. Fairbairn i E.A. Sykes. O ich działalności piszę w rozdziale - "inne systemy typu combat". Początkowo pracowali oni w Policji municypalnej w Szanghaju. Wsławili się wieloma akcjami przeciwko chińskim gangom. W.E. Fairbairn studiował wschodnie sztuki walki, był autorem podręcznika pt. "Naukowa samoobrona". Opracował również strzelanie typu combat, co w owym czasie było nowością. W 1939 r. obaj powrócili do Wielkiej Brytanii, gdzie zajęli się szkoleniem (walki wręcz ) komandosów. Opracowali specjalny typ noża bojowego. Nosił on początkowo symbol "FS" od nazwiska swoich twórców. Znany jest jednak bardziej pod nazwą "nóż Commando" lub "British raiders knife".

Jak już wspomniałem obaj eksperci byli zatrudnieni do szkolenia grup specjalnych - jako "instruktorzy walki wręcz i metod cichego zabijania". W Wielkiej Brytanii skupili się obaj na walce nożem. W pierwszej kolejności opracowano cele ataków. Po wykonaniu "swoistego atlasu" punktów witalnych opracowano tablicę określającą czas śmiertelnego zejścia. I tak np. przebicie bocznej ścianki tętnicy szyjnej (przy ataku z tyłu) spowoduje śmierć w ciągu 12 sek. techniki walki nożem opierały się głownie na zadawaniu pchnięć w tętnice, serce, żołądek. Nóż do tego typu akcji musiał przypominać sztylet obosieczny. Jako ciekawostkę pragnę nadmienić, że w ten typ noża byli wyposażeni również żołnierze polskiej 1 Sam. Kompanii Commando oraz cichociemni. Amerykanie również poważnie podeszli do szkolenia walki nożem w swoich jednostkach specjalnych. W celu wymiany doświadczeń z kpt. W.E. Fairbairn, którego zaprosili do siebie w celu szkolenia walki wręcz. Amerykańcy eksperci zmodyfikowali angielskie techniki walki nożem dodając do pchnięć techniki cięć. Jeden z twórców amerykańskiego programu szkoleniowego, J.H. Hawkins uważał, że cięcia nożem na rękę są bardzo przydatne. Ponadto przy technice pchnięć nóż był narażony na złamanie. W związku z tym była potrzeba zmiany noża bojowego. Nóż taki posiadał szerszą obosieczną głownię oraz inną rękojeść. Ciekawą taktykę i technikę walki nożem dostosowaną do działań specjalnych opracował ekspert Hwarang Do, Michael D. Echanis, instruktor walki wręcz w armii amerykańskiej. Duży nacisk w szkoleniu kładł na przygotowanie psychiczne do walki ćwiczącego. Techniki polegały głównie na przechwyceniu atakującej ręki (w przypadku obrony przed nożem). W walce na noże atak następował na uzbrojoną rękę poprzez cięcie a następnie pchnięcie.

Walka z uzbrojonym przeciwnikiem - nóż

Najgroźniejszą bronią w tzw. ulicznej walce jest nóż. Atak nożem na tętnice, serce najczęściej jest śmiertelny. Ciecie na mięśnie powoduje krwawienie, uszkodzenie mięśni lub ścięgien i niezdolność do dalszej walki. Nawet amator uzbrojony w nóż jest trudnym przeciwnikiem. Napastnik może przerzucać broń z ręki do ręki z przodu, przekazywać ją sobie z tyłu, uniemożliwiając w ten sposób kontrolę wzrokową. Może tez wykonywać zwody, zmiany ułożenia broni, które w efekcie służą do stosowania niespodziewanych ataków cięć czy pchnięć.

Nasza metodyka (VVD, Kempo Tai Jutsu czy Kem Vo Combat) opiera się bardziej na nauce pewnych odruchów, stereotypów zachowań (taktyce i strategii) niż nauce konkretnych obron (tricków). Po pierwsze, każdy z ćwiczących posiada inne cechy psychomotoryczne, to samo dotyczy napastnika.

Przed nauką obron przed nożem, czy walki nożem, zawsze należy uświadomić ćwiczącego, że nóż jest bardzo niebezpieczną bronią i że najlepszym wyjściem jest uniknięcie walki. Bronimy się wtedy, gdy jest to obrona konieczna. Ważnym aspektem jest czynnik psychiczny. Systematyczny trening obrony przed nożem wytworzy u ćwiczącego odpowiedni stan gotowości do obrony w sensie fizycznym i psychicznym.

Nauka obrony przed nożem i walki nożem jest podzielona na kilka etapów. Jako przykład podaję etapy nauki walki DAO GAM (nożem) w Viet Vo Dao.

1 - etap: nauka obron przed podstawowymi atakami, a więc
a - atak z góry,
b - atak z boku (do wewnątrz),
c - atak z boku (na zewnątrz) ,
c - pchnięcie.

Na tym etapie uczulamy ćwiczącego na wyrobienie u niego odruchu prawidłowej oceny napastnika (amator czy fighter). Drugim ważnym punktem jest umiejętność szybkiego przewidywania rodzaju ataku. Jest to możliwe m.in. poprzez obserwację jak napastnik trzyma nóż. W nauce taktyki walki ważne jest wykorzystanie terenu (w zależności od miejsca walki). Nie mniej ważna jest umiejętność odwrócenia uwagi przeciwnika poprzez np. wykorzystanie okrzyku, rzucenie w jego stronę przedmiotu (np. pęku kluczy), sypnięcie piaskiem w oczy czy zasłanianie się poprzez "kręcenie młynków " kurtką. Kurtkę można też owinąć wokół ramienia jako osłonę ręki.

2 - etap: nauka obron przed skomplikowanymi atakami, a więc
a - w walce w krótkim dystansie gdy;
- przeciwnik chwyta za ubranie,
- broniący jest przy ścianie, napastnik grozi nożem lub atakuje nożem,
- zagrożenie nożem z tyłu,
b - zagrożenia nożem lub atak w parterze.

Dodatkowo nauka zawiera umiejętność walki pałką (lub keibo) lub innymi przyrządami przeciwko atakom nożem.

3 - etap: walka nożem
Dotyczy to tylko zaawansowanych ćwiczących. Obejmuje m.in.:
- naukę cięć i pchnięć oraz kombinacji nożem (m.in. wykonywanych w powietrze, na worku lub tarczy),
- umiejętność wykonywania uników i kontr,
- umiejętność zmiany uchwytu noża i szybkich ataków,
- sparing nożem (gumowym),
- umiejętność rzucania nożem,
- umiejętność równoczesnej walki z użyciem noża i technik bez broni,
- umiejętność równoczesnej walki z użyciem noża i innej broni, np. pałki
- naukę walki dwoma nożami.

Walka nożem, której nauczamy w ramach Kem Vo Combat opiera się na dwóch systemach, japońskim Tanto i wietnamskim Dao Gam. Ataki możemy wykonywać nie tylko ostrzem ale również rękojeścią czy pochwą noża.

Poniższe opisy przedstawiają kilka przykładów obron przed podstawowymi atakami nożem. Przed nauką należy zapoznać się z kilkoma istotnymi punktami w taktyce walki.
- schodzimy z linii ataku,
- przechwytujemy atakującą rękę lub zbijamy (w celu zmiany kierunku ataku). Nie możemy dopuścić do sytuacji, gdzie oponent przerzuci broń do drugiej ręki,
- gdy ręka atakująca nożem jest przechwycona należy jak najszybciej wytrącić broń z ręki napastnika poprzez dzwignie na nadgarstek,
- neutralizujemy napastnika poprzez uderzenie lub techniki zapaśnicze. Należy pamiętać o tym, aby nóż po wytrąceni nie był w jego zasięgu,
- nigdy w czasie walki nie odwracamy się do przeciwnika tyłem.

Reasumując: najlepszym sposobem obrony przeciwko atakowi nożem jest unik i odpowiednio wykonany skuteczny kontratak.

Trening obron powinien być ćwiczony początkowo z gumowym, a później z drewnianym nożem. "Ostry nóż" powinien być praktykowany na zaawansowanym poziomie. Ćwiczący w początkowej fazie nauki powinni wykonywać obrony z małą szybkością (do 25 %), stopniowo przechodząc do większej szybkości (75 %). Każdy atak powinien być sygnalizowany. Po odpowiednim opanowaniu technik obrony, ćwiczący powinni uczyć się defensywy przy 100 % szybkości i bez sygnalizowania ataku. Również wtedy można zastąpić nóż gumowy nożem drewnianym. Z jednej strony zwiększy to na pewno ryzyko kontuzji, ale z drugiej strony wyzwoli u ćwiczących umiejętność koncentracji.

Dzwignie nadgarstkowe przy wytracaniu noża. Dlaczego są najbardziej efektywne ? Po pierwsze budowa stawu nadgarstkowego pozwala na wykonanie stosunkowo niedużym nakładem siły, efektywnej dzwignii. Dłoń uzbrojona w nóż czy pałkę jest słabsza niż sama zamknięta pięść. Najlepiej sprawdzić to wykonując z partnerem następujące ćwiczenie. Należy wykonać prostą dzwignię (kote gaeshi) na zamkniętą w pięść dłoń partnera. Powtórzmy to samo ćwiczenie kiedy partner trzyma w ręku broń. Okaże się, że w drugim przypadku wykonanie dzwigni jest o wiele łatwiejsze.

Po drugie, przy dzwigniach łokciowo - barkowych jest zawsze niebezpieczeństwo, że przeciwnik przekręci nóż w dłoni i znajdzie miejsce na kontratak.

Techniki duszeń powinno wykonywać się wtedy, kiedy nóż jest wytrącony z ręki napastnika i nie znajduje się w jego pobliżu.

Rzuty czy obalenia podobnie jak duszenia powinny być wykonywane, gdy oponent pozbawiony jest broni.

Sposoby uchwytu noża:

1. uchwyt "ukrytego cięcia"
2. uchwyt "floretu"
3. uchwyt "sopla lodu"
4. uchwyt "topora"
5. uchwyt "szabli"
6. uchwyt "riccaso"
7. uchwyt "odwrotny szabli"
8. uchwyt "zmodyfikowany"
9. uchwyt "odwrotny topora"

Najprościej uchwyty noża można podzielić na dwie grupy ze względu na sposób trzymania broni:

1. z klingą od strony kciuka - nazwy używane dla określenia tego rodzaju chwytu to uchwyt topora i szabli.
2. z klingą od strony małego palca to m.in. uchwyt sopla lodu, ukrytego ciecia.

Uchwyty nr 3,4,5,9 charakteryzują się tym, że nóż jest mocno trzymany za rękojeść. Ciosy zadawane są z dużą siłą, głownie w duże obszary ciała z krótkiego dystansu. Głównie zadaje się pchnięcia, ale w przypadku uchwytu szabli z powodzeniem ciecia. Uchwyty nr 2,6,7,8 są oparte na ruchach nadgarstka. Można je stosować w każdym dystansie, charakteryzują się dużą szybkością. Są to głównie cięcia z których można przejść do pchnięć wykonując płynne ruchy nadgarstkiem.

Uchwyt nr 1 (ukrytego cięcia) służy jedynie tylko do cięć. Dobry "technik" posługujący się nożem potrafi płynnie przechodzić z jednego do drugiego uchwytu noża wykorzystując najbardziej efektywne techniki z danej pozycji.

Punkty witalne - główny cel ataków nożem i skutki tych ataków

1. tętnica promieniowa, utrata przytomności po 30 sek,
2. tętnica ramieniowa, po 14 sek,
3. tętnica szyjna, po 5 sek,
4. tętnica podobojczykowa, po 2 sek,
5. pchnięcie w serce - natychmiastowy zgon.

Inne ataki, jak np. na pozór nie groźny atak na czoło (2 cm. nad brwiami) powoduje mocne krwawienie, co w rezultacie uniemożliwia walkę. Jest też różnica pomiędzy otrzymaniem cięcia nożem a pchnięciem. W przypadku pchnięcia, którego głębokość jest powyżej 3 cm szok jest natychmiastowy, eliminuje z walki. Cięcia natomiast (wraz z wymienionymi przykładami) powodują duże krwawienia.

Powyżej przedstawiłem koncepcję walki nożem, której nauczamy w ramach Kem Vo Combat. Poszczególne kierunki combat, czy sztuk walki mają różne rozwiązania co do nauczania walki nożem. Dla ciekawości przedstawię kilka rodzajów noży bojowych i w miarę możliwości opiszę techniki walki.

Techniki Dao Gam stanowią podstawę w nauce walki nożem w systemie Kem Vo Combat. Sam nóż posiada jedno ostrze, szeroki jelec i zaokrągloną rękojeść, umożliwiającą swobodne zmiany uchwytu. Dao Gam był od początku przeznaczony do walki wręcz. Świetnie nadaje się do działań tzw. dywersyjnych jak np. zdejmowania wartownika. Podobny jest w swoim kształcie do szabli Dao. Same techniki opierają się w dużej mierze na ruchach podobnych do szabli a więc cieciach i tzw. cięciach "ósemkowych". W walce stosuje się dużo uników, z których przechodzi się do ataku lub kontrataku. Jednym z charakterystycznych sposobów walki jest tzw. zmylenie przeciwnika mające na celu odwrócenie jego uwagi od właściwego celu ataku. W tym celu walczący za pomocą Dao Gam wykonuje zestaw miękkich ruchów imitujących sposób poruszania się tygrysa. Dao Gam był jedną z podstawowych broni (oczywiście poza bronią palną) w oddziałach Viet Minh, a później w Viet Congu, szkolonych przez ekspertów Vovinam Viet Vo Dao. Inne typy noży używanych w wietnamskich sztukach walki to sztylet Yen Dao oraz noże motylkowe - Song Dao. Te ostatnie mają rodowód chiński. Poszczególne etapy szkolenia wymienione są powyżej.

Prawdopodobnie pierwowzorem Tanto była wielka chińska szabla nosząca w Japonii nazwę karadachi lub tsubo no tachi. Broń ta posiadała owalną gardę i gałkę, która równoważyła ciężar ostrza. Twarda konstrukcja noża pozwalała na przebicie zbroii samuraja. Kształt ostrza pozwalał na wykonywanie skutecznych pchnięć i cięć. Dawni mistrzowie opracowali sposoby walki tanto w oparciu o techniki miecza. Opracowano również różne sposoby trzymania broni i pozycji wyjściowych do obrony i ataku. Trening tanto składał się z:
pozycji (kamae),
technik ataku (tori kata),
trening obejmował również naukę technik walki bez broni (m.in. kopnięć, uderzeń, technik zapaśniczych itd.),
technik obrony (uke kata),
trening bloków rozpoczynał się od rzucania w kierunku ćwiczącego owocem, który musiał być przecięty w locie. Na wyższym poziomie zaawansowania do ćwiczącego strzelano z niewielkiego łuku. Zadaniem broniącego się był zejście z linii strzału i przecięcie strzały w locie,
technik szybkiego wyjmowania noża (iai do),
nauki form (kata),
szybkich powtórzeń ruchów (uchi komi),
technik specjalnych (tendoku renshu),
walki na ziemi (ne waza),
walki z jednym lub kilkoma przeciwnikami (kumite),
rzucanie ostrzami (shuriken jutsu).

Bardzo ważnym elementem nauki w szkołach Tanto jutsu był trening psychiczny. Chodziło przede wszystkim o umiejętność kontynuowania walki po otrzymaniu cięcia lub pchnięcia. Człowiek, który nie jest nauczony jak przezwyciężać szok naczyniowy, po trafieniu jest niezdolny do walki. Jest to normalna reakcja organizmu. W szkołach Tanto jutsu istnieją techniki, które pozwalają trafić przeciwnikowi w duży splot mięśniowy tak aby samemu zadać technikę śmiertelną. Wymaga to jednak odpowiedniego treningu psychicznego, który pozwoli zapanować nad bólem czy szokiem. W technikach walki nożem nauczanych w Kem Vo Combat stosuje się również techniki z Tanto jutsu.

Tradycyjna broń Gurkhów (nepalskiego plemienia) ma taką samą rangę jak miecz katana dla samuraja. Jego geneza owiana jest wieloma legendami. Gurkhowie służą w armii brytyjskiej od 1815 roku. Znani są z waleczności i doskonałego opanowania rzemiosła wojskowego. Ich symbolem jest właśnie nóż Kukri. Ciekawa i nietypowa jest konstrukcja tej broni. Głownia wykonana jest z hartowanej stali o długości do 45 cm. Nóż zakrzywiony jest sierpowato. Dolna część jest rozszerzona do 6 cm. tak, że środek ciężkości przesunięty jest w kierunku sztychu. Broń jest doskonale wyważona, dzięki czemu ,aby mocno uderzyć nie jest wymagany duży wysiłek ramienia. U nasady głowni znajduje się krótkie zbrocze, które zapobiega spływaniu krwi na rękojeść. Na dole każdego kukri umieszczony jest magiczny, półkolisty znak który ma zapewnić skuteczność oraz ułatwić wytrącenie broni z ręki przeciwnika. Rękojeść wykonana jest z drewna lub kości bawoła. Nóż noszony jest w szerokiej, drewnianej pochwie obciągniętej skórą i zakończoną metalowymi okuciami. Do klasycznego kukri dodawane są często dwa małe nożyki - "akada" pełniące rolę pomocniczą. Trening walki przypomina wykonywanie klasycznego kata. Swoista musztra obejmuje techniki ataku i obrony. Techniki cięć, pchnięć doskonalone są na specjalnej tarczy. Inną formą jest zadawanie uderzeń w różne cele w czasie biegu. Defensywne techniki obejmują parowanie i blokowanie ciosów bokiem i tyłem klingi. Dużą wagę przykłada się do gibkości i umiejętności uników. Pułapkowe techniki polegają na blokowaniu ciosu i równoczesnym chwytaniu za pomocą kukri. Ważna jest również umiejętność rzucania. Nóż Gurghów w czasach pokojowych jest doskonałym narzędziem w gospodarstwie domowym. Służy m.in. do polowania, jako maczeta czy w czasie świąt Dashera, gdzie za pomocą tej broni sławny wojownik obcina głowę bawola jednym cięciem.

kukri

Wysokie walory użytkowe kukri przyczyniły się do powstania w USA czy Wielkiej Brytanii nowej generacji noży, łączących ze sobą elementy noża Gurkhów, maczety i noża survivalowego. Jednym z takich przykładów może być produkt firmy "Al. Mar" o nazwie "Pathfinder".

noże fińskie - Puukko

Geneza tego uniwersalnego noża sięga wielu stuleci. Stał się on z czasem symbolem i talizmanem prawie każdego mieszkańca Finlandii. Można śmiało powiedzieć, że stał się on pierwowzorem współczesnych noży typu "survival ". Typową jego cechą jest brak jelca. Ten typ noża bardziej był stosowany jako narzędzie codziennego użytku, niż nóż bojowy. Jako nóż typowo bojowy był wykorzystany w wojnie radziecko - fińskiej. Jego właściwości użytkowe były inspiracją do wielu późniejszych konstrukcji wojskowych.

Jest to dość oryginalna broń. W wolnym przekładzie nosi nazwę "niedźwiedzi pazur" W dawnych czasach nóż ten służył głownie do prac górniczych , szczególnie do rozcinania worków z piaskiem i urobkiem.. Ze względu na specyficzny kształt noża, posługiwanie nim jest dość trudne. Użycie corvo opiera się na szybkim ruchu nadgarstka. W czasie pchnięcia należy wykonać półobrót.

Jest to osobna grupa noży wojskowych. Nazwa wywodzi się z języka hiszpańskiego, gdzie słowo "machete" oznacza duży, ciężki nóż z rozszerzoną jednosieczną głownią. Pierwotnie maczeta przeznaczona była do prac polowych, ciecia trzciny oraz wyrąbywania ścieżek w buszu. Rozróżnia się dwa rodzaje maczet. Krótkie do 50 cm. długości. W armii filipińskiej maczeta typu "bolo" jest na wyposażeniu standardowym. Ten typ broni był też na wyposażeniu oddziałów specjalnych w czasie obu wojen światowych i walk w Wietnamie. Drugi rodzaj to maczety długie, głównie używane w Ameryce Południowej.

maczety

Jeżeli chodzi o techniki walki, ze względu na swoją budowę i ciężar są podobne do ruchów szabli.

Filipińczycy stworzyli jedyną w swoim rodzaju odmianę noża, połączenie Tabak Maliit (japońskiej Yawary) z nożem. Prawdopodobnie jest to jedna z najstarszych broni stosowanych w systemie walki Kali. Jego rodowód sięga VIII w n.e. Swoją nazwę wywodzi z małej miejscowości Balisung z rejonu Batangas na Filipinach. Nóż ten dla mieszkańców tej miejscowości ma znaczeni nieomal religijne . Otwarty nóż symbolizuje trzy wierzchołki trójkąta oznaczające Niebo, Ziemię i Wodę. Sama nazwa balisong oznacza " nóż motylkowy". W wersji złożonej (z zamkniętym ostrzem) przyrząd służy do walki podobnie jak yawara. W razie szczególnego zagrożenia, poprzez rotacyjny ruch nadgarstka można otworzyć balisong, który wtedy jest używany jako nóż.

Inne popularne typy białej broni to obosieczne sztylety Dagas, które używane są parami oraz nóż, jednosieczny Asparagus.

Indonezja i Malezja słyną ze swojej broni Kris. Jednak takie podejście jest bardzo uproszczone. Bronie (noże) z tego rejonu można sklasyfikować w trzech kategoriach:

1 - bronie krótkie typu sztyletu do wykonywania dźgnięć
Najbardziej reprezentatywną bronią zaliczaną do tej kategorii jest Kris. Od innych broni tej kategorii wyróżnia się falistym ostrzem o długości od 15 do 60 cm oraz szeroką podstawą. Inną cechą charakterystyczną dla Kris są jego bogato zdobione rękojeści, jedyne w swoim rodzaju. Techniki walki tym przyrządem to głównie pchnięcia. Faliste ostrza pozwalają na leprze wejście sztyletu pomiędzy żebra. Głownie walczy się w krótkim dystansie. Eksperci Kris twierdzą, że pchnięcie jest szybsze i pewniejsze, natomiast cięcie aby było skutecznie wykonane zmusza do podniesienia lub cofnięcia broni co jest widoczne dla przeciwnika. Sztylety (z tej grupy) dzielą się na trzy główne typy:
Sztylety typu kris:
Mają one zwykle około 22 cm długości i zakrzywioną w rękojeść (przypominającą uchwyt pistoletu). Ten typ rękojeści zapewnia większą efektywność przy pchnięciach. Poza tym stosuje się również techniki przebijania, rozcinania i krajania, czyli więcej możliwości niż przy klasycznym Kris. Bronie krótkie typu noża do wykonywania cięć. Inna różnica polega również na tym, że te bronie posiadają tylko jedno ostrze. Wyróżnia się następujące rodzaje sztyletów: Badek - o prostym ostrzu, Tumbok Lada i Sewar o zakrzywionych ostrzach.

2 - Sztylety w typie konwencjonalnym, o oby ostrych ostrzach:
Rękojeść i ostrze są osadzone w tej samej płaszczyźnie. Do nich należą m.in. Landing Terus, Sonak Pari, Sonak Udang, Recong Acheh.
Sztylety zakrzywione. Są wyjątkowo skuteczne w technikach rozpruwania. Do tej kategorii należą m.in. Lawi Yam, Jembiah, Beladau.

3 - Noże, następna główna grupa broni po sztyletach, służą głównie do cięć, chociaż w mniejszym stopniu wykonuje się również pchnięcia. Cechy charakterystyczne to jedna krawędź tnąca i niesymetryczny kształt. Poza tym noże stanowią przedmiot użytkowy w gospodarstwie domowym. Jeżeli chodzi o technikę walki należy zaznaczyć, że obszar cięcia jest większy niż w wypadku pchnięć, ale słabszą stroną jest jej dłuższy tok przygotowania ataku. Do najbardziej popularnych odmian noży należą m.in.
Parang - ciężki nóż, który charakteryzuje się tym, że na końcu umieszczony jest ciężarek, który zwiększa siłę uderzenia.
Golok - posiada ostrze najcięższe w środkowej części, jest świetnie wyważony. Bardzo dobrze sprawuje się w technikach ofensywnych i defensywnych.
Wali - podobny w kształcie do Golok, ale mniejszy i o węższym i krótszym ostrzu. Stosuje się zarówno do pchnięć i cięć.
Lading - o ostrzu około 60 cm. o dużym ciężarze . Stosuje się do cięć. Cechą charakterystyczną jest ostrze wklęsłe.
Pedang - swoim kształtem najbardziej zbliżony do miecza.

Dokładne określenie czasu powstania noża typu Nawaja jest niemożliwe. Różne teorie są sprzeczne na ten temat. Słowo "Navaja" (czytaj nowacha) powstało prawdopodobnie w XIII wieku i pochodzi od łacińskiego słowa "novacula", co oznacza brzytwę. Swój obecny kształt nóż uzyskał w XVII wieku. Hiszpanie posiadali w swoim arsenale wiele odmian użytecznej białej broni. Cuchillos oznaczały różne odmiany noży, Estilletes - sztylety, Machetas - maczety. Navaja jest skonstruowany całkiem inaczej niż reszta wymienionych broni. Przede wszystkim jest nożem składanym, z zakrzywioną klingą i smukłym wygiętym uchwytem.

Ze względu na ówczesną sytuację polityczną w Hiszpanii , gdzie specjalne edykty zabraniały "klasom niższym" posiadanie białej broni o długości rapiera. Navaja stała się bronią ubogiej ludności. Po rozłożeniu mogła nawet osiągnąć długość rapiera, a zarazem spełniała wymogi edyktu kiedy była złożona. Dzięki swojej konstrukcji jest łatwa w otworzeniu. W pierwszych konstrukcjach nóż otwierano za pomocą specjalnego pierścienia . Z czasem instalowano tzw. "baskijski zamek" czyli małą dzwignię na zamek. Pod koniec XVII wieku powstała odmiana noża o nazwie Navaja Carraca, która wydawała specyficzny odglos przy otwieraniu. Podobna miało to służyć jako sygnał ostrzegawczy, że ktoś chce użyć broni. Inna odmiana Navaja - Alpacete różniła się od klasycznego modelu tym, że posiadała szeroką brzuchatą klingę, a uchwyt zwężał się do końca przypominając ogon skorpiona. Hiszpański nóż był produkowany we wszystkich rozmiarach, od zwykłej długości scyzoryka po 1 metr długości po rozłożeniu. Posługiwanie się Navaja wymaga dużej biegłości. Powstało wiele szkól (na terenie Hiszpanii i Portugalii) nauczających walki tą bronią. Znana jest do dziś szkoła "Escuela Sevillana de Armas Blancas" gdzie naucza się walki wg. Styli Baratero, Gitano (styl cygański) czy Sevillana.

Mieszkańcy półwyspu iberyjskiego nie bez przyczyny posiadają opinię niezwykle niebezpiecznych nożowników, jednak szczególnie "śmiertelna" sława cieszą się mieszkańcy Sevilli.

Miejscem, w którym praktykowana jest tradycyjna andaluzyjska metoda walki nożem jest Escuela Sevillana de Armas Blancas (Sevillska Szkoła Białej Broni), należąca do don Santiago Rivera i znajdująca się na zapleczu sklepu z nożami, którego właścicielem jest don Santiago.

W szkole praktykowane są trzy style:
Baratero - będący dobrym punktem wyjścia do nauki sevillskiej sztuki walki nożem i dlatego od niego rozpoczyna się naukę. Adepci uczą się prawidłowego uchwytu, gardy (guardia), posługiwania się wolną ręką (la mano siniestra), pracy nóg, uników, zwodów, szybkiego przekładania noża z ręki do ręki, oraz zmiany uchwytu. Jest to solidny styl, kładący nacisk na szybkość i siłę technik.
Gitano (czyt: hitano - Cygan) jest stylem niezwykle dynamicznym, przepełnionym rytmem, a jednocześnie płynnym i pełnym wdzięku. Innym określeniem na cygański sposób władania nożem jest "Flamenco". Nazwa mówi sama za siebie. Istnieje wiele cech wspólnych pomiędzy sztuka tańca i sztuka noża. Podczas treningu w szkole don Santiago z głośników rozbrzmiewa muzyka Gipsy Kings. Dźwięki flamenco pomagają adeptom ćwiczyć rytm i timing, oraz pozytywnie wpływają na koncentracje i motywację do ćwiczeń. Gitano zawiera wysoce stylizowane, niemal artystyczne techniki, poparte płynną i zwodnicza praca nóg. Właśnie ze względu na swą zwodniczość, wśród "tradycyjnych navajeros" Gitano uznawany jest za "brudną metodę" walki.
Sevillano jest kwintesencja andaluzyjskiej metody posługiwania się białą bronią. W nauce nacisk kładzie się na kontrole dystansu, narzucanie przeciwnikowi własnej inicjatywy, dostosowywanie się do zmieniających się warunków walki i inne taktyczne umiejętności. Podstawowa bronią jest Navaja, ale praktykuje się również walkę sztyletem, Stiletto oraz laską spacerową z ukrytym ostrzem.

W sevillskiej szkole rozróżnia się trzy dystanse:
mano-a-mano (długi),
cuerpo-a-cuerpo (średni),
oja-a-oja (krótki).
Ataki (golpe) dzieła się na ciecia (tajos) i pchnięcia (punaladas).

W przeciwieństwie do filipinskich MA w hiszpańskiej walce nożem (podobnie zresztą jak w tradycyjnej szermierce hiszpańskiej) nie używa się numeracji linii ataku, dlatego zaistniała potrzeba nadania nazw poszczególnym technikom. I tak, np. pchniecie w linii 5 nazywa się viaje (czyt: viahe), dźgniecie uchwytem sztyletowym w arteria subclavia - desjarretazo (czyt: desharetaso), a pchniecie w linii 6 z jednoczesnym parowaniem w linii 5 - floretazo (floretaso)... Przeciwnatarcie pchnięciem w linii 5 z unikiem i odejściem w lewo to estocada (estokada), przeciwnatarcie pchnięciem w tej samej linii z odejściem w prawo (identycznym z inquartata z klasycznej szermierki) - cuadrada, a pchniecie z unikiem na dół - pasada baja (pasada baha) - z tradycyjnej szermierki znane jako - passata soto.

Oprócz posługiwania się "klasyczna" biała bronią w szkole don Santiago Riviery nauczana jest również walka przedmiotami codziennego użytku - jak np. nożyczkami, oraz walka bez broni.

Oczywiście należy zdawać sobie sprawę z tego, ze szansę w walce "gołymi rękami" przeciwko doświadczonemu "navajero" są zerowe. Tu także obowiązuje filipinska zasada: "tracisz bron - tracisz życie".

noże wojskowe

Rozwój noży bojowych po II wojnie światowej

W miarę rozwoju broni strzeleckiej oraz postępu w dziedzinie innych środków bojowych zmieniała się taktyka walki wręcz. Stawała się ona bardziej wszechstronna. Zaczęto uczyć żołnierzy wykorzystywania w tej walce wszelkich dostępnych środków (jak łopatka saperska, bagnet używany w charakterze noża bojowego - po zdjęciu go z karabinu), wschodnich sposobów walki i wreszcie noża bojowego. Podczas drugiej wojny światowej zaczęto tworzyć oddziały specjalne, szkolone do szybkich, skrytych, dziennych i nocnych, zaskakujących nieprzyjaciela uderzeń. Do wyposażenia tych oddziałów należały sztylety tak skonstruowane, aby umożliwiały szybkie i pewne zabicie przeciwnika. Powstało też szereg innych konstrukcji mających wielorakie zastosowanie. Po drugiej wojnie światowej następowały przemiany uzbrojenia, co prowadziło do powstawania nowych konstrukcji noży bojowych.

Pojęcie noża bojowego obejmuje różne rodzaje krótkiej broni białej przeznaczonej do walki wręcz oraz często stosowanej również jako narzędzie służące głównie do przecinania, a także do innych specjalnych celów. Współczesne noże bojowe są często wzorowane na nożach okopowych z okresu pierwszej wojny światowej. Nóż okopowy był szeroko stosowany w walce w transzejach, a także w życiu okopowym jako przydatne narzędzie (jeśli nadawał się do tego celu).

Ogólnie współczesne noże bojowe możemy podzielić na:

sztylety bojowe, przeznaczone głównie do walki wręcz (kłucia i cięcia); mają one zwykle symetryczne głownie i rękojeści,
noże bojowe, zazwyczaj o konstrukcji niesymetrycznej z jednosieczną głownią, których cechy konstrukcyjne pozwalają na stosowanie ich do walki wręcz oraz do przecinania głównie miękkich materiałów (dzięki odpowiedniemu ukształtowaniu głowni i rękojeści),
noże przetrwania, surwiwalowe są to noże, których cechy konstrukcyjne pozwalają na wykorzystanie ich nie tylko do walki wręcz, ale także jako narzędzia w mniejszym lub większym stopniu wielostronnego, ułatwiającego przetrwanie w trudnych warunkach,
bagnety, inaczej krótkie noże bojowe wzorowane na nożu okopowym, ale przystosowane do nakładania na karabin,
noże o specjalnym przeznaczeniu (spadochroniarskie - umożliwiające cięcie linek spadochronowych w przypadkach awaryjnych; maczety - długie noże przeznaczone do torowania przejść w dżungli; noże ratownicze - przeznaczone do uwalniania uwięzionych w pojazdach; noże dla nurków - umożliwiające rozmaite czynności podwodne; noże do rzucania - służące do rażenia przeciwnika na odległość).

Noże mogą mieć głownie nieruchome i ruchome. Do celów wojskowych używane są tak noże z głowniami nieruchomymi (stałymi), jak i noże z głowniami ruchomymi (składanymi bądź wsuwanymi do rękojeści). Noże z głowniami składanymi mogą mieć jedną lub więcej głowni, od dwóch nawet do ok. trzydziestu, przeznaczonych do różnych celów - są to tzw. noże wieloczynnościowe. Do noży tych należą także noże narzędziowe, których centralnym narzędziem są kombinowane kleszcze. Noże kombinowane mogą być używane w różnym charakterze - np. jako noże klasyczne przeznaczone do walki wręcz oraz dodatkowo, np. w charakterze pistoletu (noże strzelające).

Elementy konstrukcji współczesnego noża bojowego.

Na konstrukcję noża bojowego składają się następujące elementy:
- kształt głowni i sposób jej ostrzenia,
- materiał głowni,
- forma jelca i jego materiał (o ile nóż ma jelec),
- forma rękojeści - ukształtowanie uchwytu i głowicy,
- zastosowane materiały na elementy rękojeści,
- ukształtowanie pochwy, sposób noszenia noża (zaczep, pętla), sposób zabezpieczenia noża przed wypadnięciem z pochwy (zaciski, dławiki itp.),
- zastosowane materiały w konstrukcji pochwy,
- otwory, szczeliny przeznaczone do wiązania noża do nogi, ręki, oporządzenia żołnierza itp. oraz do - odprowadzania wilgoci,
- oznakowanie noża.

W przypadku noża z ruchomą głownią dochodzą następujące elementy konstrukcyjne: rozwiązanie sposobu składania bądź wysuwania głowni (otwieranie bądź wysuwanie ręczne, sprężynowe, grawitacyjne); sposób blokady głowni otwartej i zamkniętej.

W przypadku bagnetów, do konstrukcji noża dochodzi system mocowania bagnetu na karabinie - najczęściej prowadnica (w którą wchodzi nasada karabinu) bądź także pierścień (w który wchodzi lufa karabinu lub specjalny jego trzpień) oraz system blokady (zwykle zatrzask sprężynowy).

W przypadku noży specjalnych i kombinowanych konkretne rozwiązania konstrukcyjne uzależnione są od przeznaczenia noża oraz inwencji konstruktorów.

Nowoczesne noże bojowe, wśród których najszerzej stosowane są noże przetrwania służące do walki oraz jako narzędzia do różnych celów, różnią się zazwyczaj od noży z drugiej wojny światowej m.in.:
- zastosowaniem na głownie nowoczesnych materiałów (często stal stopowa, stal nierdzewna, a w niektórych nożach specjalnych tytan, spieki i materiały niemetalowe), technologii ich obróbki, zastosowaniem nowoczesnych pokryć ochronnych, a w szczególności napylania powierzchni tworzywami sztucznymi;
- stosowaniem na rękojeści bądź uchwyty rękojeści nowoczesnych tworzyw sztucznych, o wysokiej wytrzymałości (ewentualnie zbrojone włóknami szklanymi lub węglowymi), bądź z gumy zapobiegającej ślizganiu się na rękojeści mokrej ręki (kraton, hypolon), albo też kombinacji tworzywa wytrzymałego z gumą. W celu poprawienia chwytu powierzchnie są najczęściej zmatowione, kratkowane lub mają podłużne bądź poprzeczne wgłębienia - rowki;
- stosowaniem na pochwy tworzyw sztucznych, tkanin z włókien naturalnych i sztucznych (chociaż w dalszym ciągu stosowane są też pochwy tradycyjne - metalowe i skórzane);

Obrony przed atakiem nożem:

W tym artykule przedstawiam przykłady obron przed zagrożeniem lub atakiem nożem w nietypowych sytuacjach. Świadomie przedstawiam tylko aspekt obrony przed nożem, a nie walki nożem (ataków). Moje zdanie na ten temat wyraziłem we wstępie do książki.

1 - zagrożenie atakiem nożem z tyłu
Gdy napastnik terroryzuje nożem, przykładając go od tyłu do gardła
W pierwszym momencie należy "przykleić się" do napastnika (w ten sposób możemy wyczuć jego reakcję). Jedną ręką chwytamy za rękę uzbrojoną w nóż i odciągamy ją jak najdalej od naszego ciała. Drugą ręką uderzamy w krocze oponenta. Po wykonaniu uderzenia dwoma rękoma robimy dzwignie na nadgarstek, cały czas trzymając nóż w bezpiecznej odległości od naszego ciała. Wraz z dzwignią wykonujemy obrót o 180 o, co pozwoli to nam na wytracenie broni z ręki napastnika. Po wytraceniu broni, położeniu napastnika na ziemi stosujemy technikę kończącą akcję.

Uwaga: po wytraceniu broni, nóż powinien znajdować się poza zasięgiem leżącego agresora.

2 - zagrożenie nożem z przodu
Gdy napastnik terroryzuje nożem, przykładając go z przodu do gardła
Mogą zaistnieć dwie sytuacje gdzie przeciwnik grozi nam nożem. Pierwsza, gdy przyparci jesteśmy do muru, druga gdy jest za nami wolna przestrzeń. Pierwszy przypadek opiszę przy przykładzie zagrożenia nożem w parterze. Napastnik przykładając nam nóż do gardła jest gotowy w każdej chwili go użyć. Jeżeli nie zaatakował nas wcześniej (nie wykonał np. pchnięcia) czuje swoją przewagę z powodu posiadania broni. Amator będzie miał napięte mięśnie, zawodowiec luźne, co pozwoli mu na szybszą reakcję. Ważne jest wyczucie kto jest napastnikiem. W obu przypadkach postępujemy identycznie. Równocześnie odciągamy (błyskawicznym ruchem) rękę uzbrojoną w nóż od swojego gardła i cofamy głowę do tyłu. Rękę napastnika odwodzimy jak najdalej od naszego ciała, a drugą ręką zadajemy cios w oczy. Kończymy obronę poprzez dzwignię na nadgarstek.

4 - atak nożem w parterze
Gdy napastnik terroryzuje nożem, przykładając go z przodu do gardła na ziemi.
Sytuacja bardzo niebezpieczna, ale nie bez wyjścia. Podobna jak przy zagrożeniu nożem gdy napastnik terroryzuje nożem, przykładając go z przodu do gardła a my przyparci jesteśmy do muru. Dla nas sytuacja jest o tyle niekorzystna, że jesteśmy mniej mobilni. Gdy przeciwnik "siedzi " na nas może wyczuć każdą naszą reakcję. Należy odwrócić uwagę napastnika., zbić rękę, która trzyma nóż i przycisnąć ją do naszej klatki piersiowej tak, aby uniemożliwić powtórny atak poprzez np. skręcenie noża w nadgarstku. Drugą wolną ręką zaatakować oczy lub skroń. Następnie zrzucamy napastnika z siebie cały czas kontrolując jego uzbrojoną w nóż rękę. Gdy jesteśmy na górze należy wykonać dzwignię na nadgarstek, tak aby wytrącić nóż napastnikowi. Kończymy obronę poprzez atak łokciem na twarz oponenta.

Obrona przed atakiem nożem - ogólna strategia.

Bardzo istotne jest błyskawiczne przeanalizowanie metody ataku nożem. Pozwala nam na to sposób trzymania noża. W większości przypadków jest to informacja jaki atak może nastąpić, czy to będzie cięcie czy pchnięcie. Im szybsza będzie nasza reakcja, tym większą szansą wyjścia z opresji. Wyprzedzając ruch napastnika poprzez np. odwrócenie jego uwagi (rzuceni w jego kierunku przedmiotu, wydanie głośnego okrzyku itp.) może dezorganizować jego atak. Należy do perfekcji opanować kilka technik, które będziemy w stanie wykonać automatycznie w momencie zagrożenia.

Autor przypomina, że przeciwnik uzbrojony w nóż jest bardzo groźnym przeciwnikiem nawet dla eksperta walki wręcz. Obronę przed nożem wykonujemy tylko w ekstremalnych warunkach.

Ww. tekst jest fragmentem książki Ryszarda Jóźwiaka na temat broni używanych w systemach combat.

Przeprosiny.

W artykule na temat noża, który zamieściłem w tym numerze Nei Jia, korzystałem w części dotyczącej Tanto z artykułu pana Adama Przechszty. Nie zamieściłem niestety źródła informacji. Pragnę wiec przeprosić autora artykułu p. Adam Przechsztę jak również poinformować, że artykuł dot. Tanto - noża używanego przez japońskich Samurajów ukazał się na łamach nr 7/8 /99 MMS Komandos oraz na stronach Blade Broders.

Powrót do spisu treści

Strona została przygotowana przez Tomasza Grycana.

Wszelkie pytania i uwagi dotyczące serwisu "Neijia" proszę przesyłać na adres:

Uwaga! Zanim wyślesz e-mail, przeczytaj dokładnie F.A.Q.

Powrót do strony głównej.